มนุษย์หนึ่งคนมีบทบาทมากมาย เช่น เป็นคุณพ่อ เป็นคุณลูก เป็นผู้นำ เป็นผู้ตาม เป็นนักเรียน เป็นคุณครู การเป็นอยู่ในสังคม ได้แบ่งกลุ่มมนุษย์ออกจากกันด้วยศักดิ์ (rank) การแบ่งแยกนี้ ยังคงเกิดขึ้นเงียบๆ ในยุคที่ไร้วรรณะ แต่จะแสดงผลออกมาคล้ายกันอย่างเบาๆ สร้างความรู้สึกว่า เราได้รับเกียรติเพียงพอ หรือว่า เรากำลังไม่ได้รับเกียรติเพียงพอ จนอาจเกิดสภาวะต่อต้านขึ้น เมื่อเผลอไปยึดถือเอาบทบาทอย่างเหนี่ยวแน่นในห้วงเวลาที่ควรจะปล่อยวาง เผลอไปยึดถือเอาโครงสร้างแห่งศักดิ์ (rank) มาค้างคา ในห้วงเวลาที่ควรจะเปิดใจกว้าง สร้างมิตรภาพ และ ความเท่าเทียม
ศักดิ์ (rank) ประกอบด้วย 4 มิติ
- มิติทางสังคม (social rank) มาจากการให้คุณค่าทางสังคม ส่งผลต่อการมอบสิทธิพิเศษกับบางคนมากกว่า บางคนน้อยกว่าในสังคม เช่น สีผิว, เพศ, การเงิน, วัตถุนิยม, สุขภาพ, ศาสนา, วัยวุฒิ, คุณวุฒิ, ความเชี่ยวชาญ, ตำแหน่ง และอื่น ๆ
- มิติทางจิตวิทยา (psychological rank) มาจากการตระหนักรู้ภายในตนเกี่ยวกับความสามารถในการจัดการกับโลกภายนอก เช่น เคยผ่านความยากลำบาก แล้วหวนคืนกลับมาได้อย่างมั่นคง กลายเป็นความกล้าหาญ ความเด็ดเดี่ยว การมีสติ การมีพลังบวก และอื่น ๆ
- มิติทางจิตวิญญาณ (spiritual rank) การมีความสัมพันธ์มากน้อยต่างกัน กับสิ่งที่ใหญ่กว่าตัวตน อาจเกิดจากการมีอันดับทางสังคมและจิตวิทยาต่ำ จึงทุ่มเทให้กับอันดับทางจิตวิญญาณ อุทิศตนให้กับการรู็แจ้ง เช่น เคยผ่านการฝึกฝน มีเมตตา ปล่อยวางได้จริง ไม่เห็นแก่ตัว
- มิติทางสภาพแวดล้อม (contextual rank)
เช่น ในห้องเรียน ผู้เรียนรู้ทุกคน จะมีบทบาทในการเป็นนักเรียนเหมือนกัน
ข้อควรสังเกต คือ เมื่อมีผู้คนมากมายหลากหลายมาอยู่ร่วมกัน ผู้ที่มีศักดิ์ (rank) ที่สูงกว่าในมิติใดมิติหนึ่งดังที่กล่าวไป จะสามารถเข้าหา จับมือ สัมผัส สวมกอดคนอื่นได้ง่ายกว่า ในขณะที่เป็นเรื่องไม่ง่าย สำหรับผู้ที่มีศักดิ์ (rank) ต่ำกว่า ในการเข้าหา จับมือ สัมผัส หรือ สวมกอด ในวิถีการเรียนรู้แบบจิตตปัญญา การสลายศักดิ์ (rank) ภายในห้องเรียน จะช่วยสร้างบรรยากาศความเท่าเทียม ทำให้เกิดการเรียนรู้ร่วมกันอย่างแท้จริง
กระบวนการสะท้อนตัวตน
ในงานกระบวนกร กิจกรรม Group Process เป็นกระบวนการเรียนรู้ที่ท้าทาย ให้คนในชุมชนสามารถแสดงออกได้อย่างตรงมาตรงไป ช่วยสะท้อนให้เห็นถึงตัวตนที่แท้ของผู้คนภายในชุมชน เพื่อเรียนรู้ร่วมกัน ทำให้คนในชุมชนได้รู้จักตนเองในเชิงลึกมากขึ้น
